1. Come up on different streets, they both were streets of shame, or, Absinth blurs my thoughts, I think we should be moving on (2009), The Ekard Collection 

Sinds 2008 werkt de Britse kunstenaar Ryan Gander aan een conceptuele serie waarin hij het wereldberoemde veertienjarige danseresje van Edgar Degas herinterpreteert en in een hedendaagse tijd plaatst. Gander vergezeld zijn ballerina-beelden altijd van een witte sokkel en felblauwe kubus. Blauw is voor Gander de kleur die abstracte ideeën symboliseert, zoals die vaak voorkomen in moderne en hedendaagse kunst. Denk maar aan de Blue Nudes van Henri Matisse en de monochrome schilderijen van Yves Klein in ultramarijn blauw. De witte sokkel is een verwijzing naar de belangrijke instituties in de kunstwereld zoals de musea.

De poëtische en verhalende titels van de werken van Gander nemen je mee in scenario’s en situaties die het veertienjarige danseresje van Degas zou kunnen meemaken in de eenentwintigste eeuw.

In Come up on different streets, they both were streets, or, Absinth blurs my thoughts, I think we should be moving on (2009) nodigt Ryan Gander de toeschouwer uit tot een spel van associatie en interpretatie. Het eerste deel van de titel, ontleend aan een songtekst van Dire Straits, suggereert een ontmoeting van verschillende paden of perspectieven die uiteindelijk verbonden zijn. Het danseresje kijkt staand op haar tenen nieuwsgierig door het raam naar buiten, naar het terras. Alsof ze vanuit de coulissen van het theater de toeschouwer observeert en er onderdeel van wil zijn.

7. Local and global reaching out, or, And sailed back over a year, And in and out of weeks, And through a day (2017), Haidas Collection

In de tentoonstelling wordt je uitgedaagd onderdeel te zijn van een choreografie waar heden en verleden samenkomen. Het is bijna alsof je je in een droomwereld bevindt, waarin de vertrouwde vormen van de werkelijkheid vervagen en er een gevoel van verwondering ontstaat – vergelijkbaar met Alice in Wonderland, waar alles beweegt en verandert, maar tegelijkertijd werkelijkheid lijkt te zijn. Zo kruipt de ballerina in het werk Local and global reaching out, or And sailed back over a year, And in and out of weeks, And through a day (2017) uit een kleine witte sokkel die in een grote witte sokkel is opgesteld. De grootte van de sokkel daagt je uit om zelf onderdeel te worden van het kunstwerk.

Ryan Gander grapt hier in een interview in 2017 over: “She’s crawling out of the plinth, which represents the institution of art. She’s freed herself. But what’s she hiding from? Probably all the terrible contemporary art” (Ze kruipt uit de sokkel, die het instituut kunst voorstelt. Ze heeft zichzelf bevrijd. Maar waar verstopt ze zich voor? Waarschijnlijk voor alle vreselijke hedendaagse kunst.)

De titel van het werk is een fragment van een quote uit het boek ‘Where the Wild Things Are’ van de Amerikaanse kinderboekenschrijver Maurice Sendak:

“And [he] sailed back over a year
and in and out of weeks
and through a day
and into the night of his very own room
where he found his supper waiting for him
and it was still hot”

8. Epiphany…learnt through hardship (2012), ADL Collection

Het werk Epiphany…learnt through hardship (2012) verbeeldt een ballerina zittend, met opgetrokken benen en haar hoofd rustend op haar knieën. Hier verdwijnt de theatrale spanning en de podiumhouding van het originele danseresje van Degas volledig. Het meisje oogt introvert, kwetsbaar en ze lijkt afwezig. Bovendien zit ze in dezelfde pose als het model in de beroemde foto Nude (1936) van Edward Weston (1886 – 1958), pionier van de moderne fotografie.

9. As old as time itself, slept alone (2016), Arts Council Collection, Southbank Centre, Londen

Ganders gebruik van herhaling en soms subtiele verschuivingen in pose, brengen een eigentijdse interpretatie van Degas’ sculptuur. Door de danseres los te maken van haar oorspronkelijke rol als object van de (mannelijke) blik, geeft hij haar bovendien een eigen stem. Een mooi voorbeeld hiervan is het werk As old as time itself, slept alone (2016). In dit beeld ligt het meisje in een stille pose met gesloten ogen, alsof ze slaapt. De fysieke kwetsbaarheid van haar jonge lichaam contrasteert met de massieve, felblauwe kubus naast haar. In deze compositie lijkt het meisje niet bekeken te willen worden, maar zich al dromend af te sluiten voor haar omgeving. Daarmee kantelt Gander de historische machtsverhouding van Degas’ sculptuur: van object van de blik naar subject in reflectie. 

16. Petite danseuse de quatorze ans, 1880-1881 (1922), Edgar Degas. Brons en textiel. Collectie Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Bruikleen Stichting Museum Boijmans Van Beuningen 

Wie kent haar niet? Het danseresje van veertien dat een beetje verveeld, het hoofd lichtjes in de nek, en de handen op de rug gehouden, lijkt te wachten op aanwijzingen van de choreograaf of een uitbrander van de dansdocent. Met haar hoogte van 98 centimeter is het beeld uitgevoerd op ongeveer twee-derde van de grootte van het model, de veertienjarige Marie - Geneviève van Goethem (1865-na 1922) die, toen ze voor de sculptuur poseerde, in opleiding was tot balletdanseres bij de Parijse Opéra. De danseres is opvallend groter dan de andere sculpturen die we van Degas kennen. Deze zijn meestal kleinere studies van danseressen, paarden of badende vrouwen. Petite danseuse de quatorze ans is de enige sculptuur die Degas ooit exposeerde en veroorzaakte tijdens de zesde tentoonstelling van de impressionisten een schokreactie onder bezoekers en pers. Door de realistische weergave van een jonge ballerina met een pruik van echt haar, een tutu en balletschoenen, vervaagden de grenzen tussen kunst en werkelijkheid.

Degas is bekend vanwege zijn vele verbeeldingen van balletdanseressen. Hoewel die op het eerste gezicht wat zoetsappig aandoen voor de hedendaagse kijker, door de luchtige tutu’s en de kleurrijke, impressionistische uitvoering in pastelkrijt of olieverf, passen ze binnen de realistische focus binnen zijn oeuvre. Denk aan de door Degas in beeld gebrachte paardenraces, vermoeide wasvrouwen, beschonken mensen in een kroeg, en de danseressen van de Parijse Opéra, die eind negentiende eeuw niet bepaald een smetteloos imago hadden. De danseressen waren vaak van eenvoudige komaf en stonden onder druk om het de mannelijke, gegoede bezoekers, naar de zin te maken. Ze werden geassocieerd met prostitutie en werden denigrerend ‘ratten’ genoemd. Degas legde niet zozeer de balletvoorstellingen vast, maar juist de wachtende danseressen in de coulissen, danseressen die oefeningen doen of spitzen aantrekken, vermoeid of verveeld zijn en de lessen in de balletstudio.

17. You walk into a space, any space, or, Poor little girl beaten by the game (2010), Zabludowicz Collection 

Met een combinatie van subtiele humor, spel en verhaal nodigt Ryan Gander de toeschouwer uit tot actief kijken en interpreteren. In You walk into a space, or, Poor little girl beaten by the game (2010) speelt Gander met de grenzen tussen fictie en werkelijkheid, tussen object en verhaal. Het werk roept een scène op uit voor ons onbekende voorstelling waarin kleurrijke objecten in geometrische vormen de hoofdrol spelen.

Typisch voor Gander is dat hij betekenis niet expliciet toont, maar openlaat voor verbeelding. De titel zelf is eveneens een spel met perspectief en emotie: wie is het meisje? Welk spel is er gespeeld? En wat is onze rol als toeschouwer? Gander geeft geen antwoorden, maar opent werelden – tussen de regels, in de ruimte, en in onze eigen interpretatie.

18. I don’t blame you, or, When we made love you used to cry and I love you like the stars above and I’ll love you ‘till I die (2008), Burger Collection, Hong Kong

In het werk I don’t blame you, or, When we made love you used to cry and I love you like the stars above and I’ll love you till I die (2008) verandert Gander opnieuw het perspectief van de ballerina. Hij beeldt het meisje zittend af met een sigaret in haar hand. Een ontspannen houding die bijna meditatief aandoet, alsof ze zich bewust terugtrekt uit het spektakel dat ooit haar bestaansreden was. Dit werk uit 2008 is de eerste uit de serie ballerina-beelden.

21. Waiting for timefall, or, Living in a time where everything is possible, but nothing can happen (2025), Collectie museum Beelden aan Zee, Den Haag

In Ganders meest recente werk, Waiting for timefall, or, Living in a time where everything is possible, but nothing can happen (2025), is de danseres niet langer het enige object van de reflectie; ze is geïntegreerd in een ruimer, bijna kosmisch perspectief. Het werk toont de ballerina tegen de achtergrond van een groot blauw vlak, in een moment van verstilling, alsof ze wacht op iets dat buiten haar bereik ligt — wat verwijst naar het idee van 'wachten' als een actieve staat van zijn. Dit beeld roept de spanning op tussen het verlangen naar controle over het begrip tijd en het onvermijdelijke voortschrijden ervan. 

Met het bij elkaar brengen van de ballerina-beelden van Gander in een tentoonstelling wordt duidelijk hoe zijn serie zich over een periode van vijftien jaar heeft ontwikkeld tot een visuele roman: elk werk is een scène, een moment of herinnering uit een leven dat niet in één tijd of ruimte past. De ballerina is daardoor niet langer een icoon, maar een menselijke figuur met voor iedereen herkenbare onzekerheden, twijfels en dromen.